Rituelen – Zodra je in de zendo bent, wordt alle gedrag formeel en dus een oefening van aandacht en eenheid. Hier volgen enkele algemene aanwijzingen bedoeld om je verblijf in de zendo harmonisch te laten verlopen

Algemene aanwijzingen

• We houden de zendo zo leeg mogelijk. Dus neem geen onnodige spullen mee naar de zendo. Ook geen flesjes water meenemen: je kunt tijdens kinhin water drinken in de keuken. Kleine dingen die je toch mee wilt nemen, graag onder je mat leggen.
• Het is het prettig als je schone kleren en sokken draagt en liever geen korte broeken e.d. bij warm weer.
• Als je in de zendo bent loop je in sasshu: je maakt een vuist met je linker hand en je legt de andere hand daar overheen, duim in kommetje.
• Bij het lopen in de zendo maak je geen gebruik van de binnenruimte van de zendo. Je loopt in principe zoveel mogelijk langs de matten (zabutons).
• Liever geen gebruik van parfums, after-shave en make-up.
• Zorg ervoor dat je makkelijke, loszittende kleding draagt.
• Extra: In een sesshin of zenweekend is het gebruikelijk om zwarte of donkere kleding dragen.

Voorafgaand aan de bijeenkomst

• Je stapt de zendo binnen, eerst met je linkervoet en dan met je rechtervoet. Vervolgens maak je een buiging in gassho.
• Je kiest een plek uit in de zendo, leg je kussens klaar zoals jij graag zit.
• Vervolgens ga je voor je mat staan en maakt een buiging naar je plek.
• Je directe buren mogen tegelijkertijd meebuigen.
• Dan draai je je om en maak je een buiging naar de ruimte.
• Je directe overburen mogen de buiging beantwoorden met een buiging.
• Het is een mooie gewoonte om te buigen naar degene die naast of tegenover je komt zitten……. Maar het is zeker geen verplichting
• Dan ga je zitten.

Het begin

• Als iedereen binnen is komt de leraar binnen
• De leraar offert wierook en neemt plaats.
• De leraar heet iedereen welkom en neemt de lijst van aanwezigen door.
• Dan volgt de Hartsutra.

Het reciteren van de Hartsutra

• Wanneer je de sutra niet uit je hoofd kent houd dan de tekst met twee handen vast.
• Heb je de tekst niet (meer) nodig, houd dan je handen in gassho.

Zazen

• Zit zo stil mogelijk: niet meer bewegen om jezelf én anderen niet af te leiden.
• Belangrijk detail: niet gapen in de zendo, tenzij onmerkbaar. Hoor- en zichtbaar gapen doet de energie in een zendo bijna direct teniet. Onderschat dat niet.

Kinhin (loop meditatie)

Langzame kinhin

• Je staat voor je zitmat in sasshu, en kijkt of er nog iets te doen is (ramen open, deur open?)
• De eerste klepper: een keer buigen in gassho, dan in sasshu draai je een kwartslag naar links.
• Tweede klepper: start van langzame kinhin. Je begint de kinhin met je linkervoet. Loop op het ritme van je adem. Ook tellen werkt goed.

Snelle kinhin

• De jikido/jisha kleppert nog eens. Je staat even stil en buigt in sasshu en begint met de snelle kinhin.
• Houd de afstand tot je voorganger dezelfde; m.a.w. houdt het tempo van de groep aan m.n. bij de snelle kinhin.
• Na verloop van tijd kleppert de jikido/jisha twee keer snel; dit betekent doorlopen in sasshu totdat je bij je zitmat bent.
• Daar stop je en ga je voor je zitmat staan.
• Kleppers: je buigt in gassho en gaat zitten.

Teisho (zen onderricht)

• Een belangrijk onderdeel van de bijeenkomst is de teisho, de inleiding. Het is een interactieve manier om samen te spreken/beoefenen waarover ‘het’ gaat.
• Maak je vrij om te luisteren en voel je vrij om te spreken.
• Het prima om ontspannen te zitten; maar ga niet hangen of liggen

Daisan (persoonlijk onderhoud)

Een belangrijke pijler van Zen is de mogelijkheid tot daisan (persoonlijk onderhoud). Een een-op-een gesprek tussen leraar en leerling. Voel je vrij om het gesprek aan te gaan, het mag over alles gaan wat voor jou van belang is. Wil je zeker zijn van de mogelijkheid van daisan, geef dat dan voorafgaand aan de bijeenkomst door aan de leraar of jikido/jisha.

In de zendo

• Daisan start met de jikido/jisha die na zijn/haar gesprek in gassho langs de zitmatten loopt om je uit nodigen.
• Je nodigt jezelf uit door een buiging te maken als de jikido/jisha langskomt. Die beantwoordt dat met een buiging.
• Dan loop jij naar de daisanruimte, de deuren van de zendo en daisanruimte achter je sluitend.

In de daisanruimte

• In de daisanruimte aangekomen een paar passen naar voren en op de denkbeeldige drempel aldaar, een staande buiging in gassho maken richting leraar.
• Is de daisan afgelopen, sta je op en loop je achteruit richting de denkbeeldige drempel en maak je weer een staande buiging in gassho richting leraar.

Terug in de zendo

• Bij het teruggaan laat je de deuren van de daisanruimte en de zendo open.
• Vervolgens loop je naar je plek in sasshu.
• Vanaf jouw plek loop je in gassho de rij langs tot iemand naar je buigt en zo te kennen geeft naar daisan te willen.
• Je buigt terug en gaat dan weer naar je eigen plek.
• Teruggekomen bij je eigen zitmat, is een buiging niet nodig.

De afsluiting

Bodhisattva gelofte

• De bijeenkomst wordt afgesloten met de Bodhisattva gelofte in gassho.

Theeceremonie

Daarna volgt de theeceremonie. Deze geeft oneindig veel momenten om je aandacht te oefenen. Teveel om op te noemen, maar mooi om te onderzoeken en mee te doen. Ook dit is echt een oefening van eenheid van de sangha. Een paar aanwijzingen:

• Zit met je benen en voeten op de mat.
• Iedereen kan de kopjes rondbrengen of thee schenken. Houdt er wel rekening mee dat je daarna geacht wordt de kopjes ook af te wassen!
• Er is één moment van buigen vooraf: alleen als de kopjes worden aangeboden. Als je thee of kopjes rondbrengt hoef je niet te buigen als je van je kussen opstaat of weer gaat zitten. Ook bij het verlaten of weer binnenkomen van de zendo hoef je geen geen buiging te maken. Werk zoveel mogelijk samen met je buurman of buurvrouw in stelletjes van twee: samen buigen, samen je kopje laten inschenken, samen het kopje weer op de grond zetten.
• Doe handelingen het liefst met twee handen als teken van aandacht. Kopje pakken, neerzetten, drinken, etc.
• Als iedereen thee heeft, maken we een buiging in een wave. Als het goed gebeurt, ontstaat er een mooie, vloeiende beweging: de eerste als we de buiging maken, de tweede als de kopjes meteen daarna mee omhoog gaan.
• Op die manier hoef je je alleen maar bezig te houden met het op het juiste moment buigen. Het kopje komt vanzelf op het goede moment omhoog. Als iedereen klaar is, zetten we de kopjes weer neer met eenzelfde wave.

Verlaten van de zendo

• Laat je plek achter zoals je die gevonden hebt. Matten in één lijn
• Tijd om de wereld in te trekken. Bij het verlaten van de zendo maken we geen buiging. Omdat je de zendo nooit verlaat is de gedachte.
• Maar, omdat je dat makkelijk vergeet: wel weer een buiging bij het naar binnen gaan.

Dit zijn slechts een paar algemene aanwijzingen bedoeld om je verblijf in de Zendo te intensiveren en je training serieus te nemen. De Zendo kun je zien als een laboratorium waarin je een kunt oefenen in het vinden van een balans tussen aandacht, gemak en flexibiliteit. Een houding die uiterst behulpzaam kan zijn in je dagelijkse leven en die je inzicht kan geven in je ‘zelf’. Ook dat is een belangrijke functie van het ritueel.

“Rituelen leren me egoloosheid. Ze vragen om uitgevoerd te worden omwille van zichzelf. Ze schorten het persoonlijke op. Meningen, opvattingen en inzichten worden terzijde geschoven. Ook de kritiek op hun eventuele routineuze karakter is geen reden om ze niet te verrichten.
Ze zijn een moment van mezelf vergeten, verlies van het besef van tijd en ruimte.
Belangeloosheid en doelloosheid zijn hun belangrijkste kenmerken.
Daarmee dienen zij een groot geestelijk doel: ze geven uitdrukking aan het geheim van het leven. Hun kracht ligt in de herhaling en in de aandacht waarmee ze voltrokken worden.”
Nico Tydeman, Transmissie en transcendentie.